Antropomorfisme: dieren met menselijke eigenschappen

13 december 2021

Dieren zijn geen mensen, maar dat is niets nieuws. Toch stellen we hen soms voor als wezens met menselijke eigenschappen. Is dat een goede zaak, of doen we dat beter niet? Wel, dat hangt voornamelijk van de context af.

door Sien Trekker

Masker krokodil trans links

Wat is antropomorfisme?

In onze waarneming zijn we steeds geneigd om op zoek te gaan naar dingen die we kennen en herkennen, zoals gezichten. Als mens zijn we als het ware geprogrammeerd om menselijke gezichten te herkennen. Zo lijkt het plots alsof een stopcontact, een auto of een patroon in het behangpapier je zit aan te gapen. Dat is een onbewust proces waar je niets aan kan doen.

Ga je daar nog een stapje verder in en ga je het voorwerp ook werkelijk menselijke eigenschappen toekennen, dan ben je aan het antropomorfiseren. Naast bij voorwerpen gebeurt antropomorfisme ook vaak bij dieren – denk maar aan sprookjes of mascottes – maar ook bij goden. Alles wat niet-menselijk is, maar toch zo wordt voorgesteld, is een voorbeeld van antropomorfisme.

DWZ photo stopcontact gezicht

Is antropomorfisme goed of slecht?

Antropomorfiseren heeft voor- en nadelen. Het is gemakkelijker om empathisch of respectvol om te gaan met een voorwerp of wezen als je het vermenselijkt. Denk maar aan de knuffelbeer die de peuter weigert achter te laten in zijn bedje, omdat die zich anders alleen zou voelen. Moeilijk voor te stellen dat diezelfde peuter de knuffelbeer daarna zal kapotmaken of weggooien. Hetzelfde geldt voor de dieren waarmee je in aanraking komt. Je erkent het dier als een wezen met (menselijke) gevoelens, waardoor je ook bereid bent rekening te houden met zijn behoeften.

Maar daar schuilt meteen ook de valkuil van antropomorfisme. Een dier is geen mens en heeft dus andere eigenschappen en behoeften. Voelt een hond echt schaamte wanneer zijn eigenaar boos is omwille van stout gedrag? Houdt een kat wel van een gezellig warm bed ’s nachts? Zijn wespen in staat om te pesten? Dierlijke gevoelens zijn misschien af en toe wel gelijkaardig aan die van mensen, maar daar blijft het dan ook bij.

Antropomorfisme bij dieren op zich is dus niet goed of slecht, zolang je je er bewust van bent en je gezond verstand erbij houdt. Nee, een konijn houdt niet van verkleedpartijtjes met de kinderen. Maar als je denkt dat je paard zich depressief voelt omdat het zich anders gedraagt dan gewoonlijk, dan is de kans groot dat er wél iets aan de hand is. Ga dan bij een specialist te rade om te onderzoeken wat er mis is.

DWZ photo hond schaamte

Hoe ga je in de klas om met antropomorfisme?

Wanneer je in de klas over dieren leert, is het – zeker bij jonge kinderen – verleidelijk om verhalen te brengen waarin dieren de hoofdrol spelen. Maar als die dieren voorgesteld worden als mensen, schiet je eigenlijk je leerdoel voorbij. Benadruk liever de verschillen tussen mensen en dieren, en diersoorten onderling. Observeer ook hun natuurlijk gedrag, bij voorkeur in hun natuurlijke omgeving.

Komen de kinderen of jongeren toch in aanraking met een geantropomorfiseerd dier, zorg dan dat dat duidelijk is en stel vragen, zodat ze zelf kritisch naar de voorstelling van het dier leren kijken.

Wanneer je kinderen en jongeren vraagt om zelf het perspectief van een dier in te nemen, wat zeer interessant of zelfs onmisbaar is in een thema als dierenwelzijn, let er dan op dat zij zich zo veel mogelijk inleven in het dier, en niet hun eigen gevoelens op het dier gaan projecteren.

DWZ photo boek antropomorfisme

Mag je dan nog wel dierlijke personages gebruiken?

Met dierlijke personages is niets mis, maar alles hangt af van het doel en de context. Er zijn verschillende redenen en voordelen om een dier als personage of mascotte te gebruiken: een leuk uiterlijk, het streekgebonden karakter, aantrekkelijk voor kinderen, herkenbaar, leeftijd- en soms ook genderneutraal, enzovoort.

In het project ‘Oog in oog’ hebben we er bewust voor gekozen om geen dierlijke mascotte te gebruiken. Bij ‘Oog in oog’ willen we kinderen en jongeren net stimuleren om vanuit de behoeften van de dieren zelf te vertrekken, niet vanuit de menselijke. Wel gebruiken we verschillende maskers in het campagnebeeld, zowel van dieren als van mensen, omdat die kunnen aanzetten tot perspectiefwisseling.

DWZ photo uilenmasker

Zet in op perspectiefwisseling in de klas

Op zoek naar een nieuwe manier om de inzichten van je leerlingen te verbreden en hen te leren om andere standpunten te verkennen? Perspectiefwisseling helpt kinderen van alle leeftijden om de werkelijkheid beter te kunnen begrijpen. Ontdek het kant-en-klare lesmateriaal van ‘Oog en oog’ en ga aan de slag met leuke ideeën en oefeningen rond perspectiefwisseling en andere onderwerpen binnen het thema dierenwelzijn.

afbeeldingen © Shutterstock